جوان آنلاین: شرکت ملی پست با ظرفیت یکی از محور‌های زیرساختی کشور، حالا مدعی نقشی کلیدی در اقتصاد دیجیتال شده است. این نهاد با بیش از ۱۶هزار نقطه تماس، انبار‌های مکانیزه و شبکه‌ای گسترده، قرار است فراتر از جابه‌جایی بسته‌های پستی، بستری برای اعتماد، داده و اتصال بین مردم، کسب‌وکار‌ها و دولت باشد، اما آیا این غول سنتی واقعاً توانسته است خود را با نیاز‌های اقتصاد مدرن هماهنگ کند؟
پست ایران، به عنوان یک نهاد دولتی با پوشش سراسری، مزیت‌هایی غیرقابل انکار دارد و شبکه گسترده آن، از روستا‌های دورافتاده تا کلانشهرها، دسترسی به خدمات پستی را برای میلیون‌ها نفر فراهم کرده است. این شبکه در سال‌های اخیر با سامانه‌هایی مثل رهگیری آنلاین مرسولات، صدور کد پستی ۱۰ رقمی و همکاری با پلتفرم‌های تجارت الکترونیک، گام‌هایی برای مدرن‌سازی برداشته است.
بر اساس گزارش‌های رسمی، پست در سال۲۰۲۴ بیش از ۴۰۰میلیون مرسوله جابه‌جا کرده که نشان‌دهنده نقش حیاتی‌اش در تجارت الکترونیک ایران است، بازاری که در سال۲۰۲۴ ارزشی بیش از ۱۰۷میلیارد دلار داشته است و در دوران کرونا، پست با تحمل فشار مضاعف، کالا‌های ضروری را به دست مردم رساند، هرچند این تلاش با هزینه‌های انسانی سنگینی همراه بود.
علاوه بر این، پست ایران ظرفیت تبدیل شدن به بازیگری کلیدی در خدمات دیجیتال را دارد. تجربه جهانی نشان می‌دهد پست می‌تواند فراتر از لجستیک، در حوزه‌هایی مثل هویت دیجیتال، امضای الکترونیک و حتی رأی‌گیری پستی نقش‌آفرینی کند. نمونه‌های موفق در ژاپن و سنگاپور، جایی که پست به عنوان ستون اعتماد دیجیتال عمل می‌کند، الگویی است که مدیران پست ایران هم در پیام‌های‌شان به آن اشاره دارند، اما آیا زیرساخت‌ها و مدیریت این شرکت برای تحقق چنین چشم‌اندازی آماده است؟
با وجود این ظرفیت ها، شرکت ملی پست در عمل با مشکلات عمیقی دست‌وپنجه نرم می‌کند. اولین مسئله، انحصار دولتی است. پست ایران، به عنوان تنها بازیگر اصلی بازار پستی کشور، با رقبای محدودی روبه‌رو است و این انحصار باعث کاهش انگیزه برای نوآوری و بهبود خدمات شده است.
در حالی که شرکت‌های خصوصی با سرعت و انعطاف بیشتری عمل می‌کنند، پست همچنان درگیر فرایند‌های دیوان‌سالاری و تأخیر است. گزارش‌های متعدد از کاربران نشان می‌دهد تأخیر در تحویل مرسولات، گم شدن بسته‌ها و خدمات مشتریان ضعیف، تجربه‌ای رایج است.
دومین چالش، ناکارآمدی عملیاتی است، هرچند شرکت ملی پست ادعای مکانیزه شدن دارد، اما بسیاری از مراکز پستی در شهر‌های کوچک و روستا‌ها هنوز با تجهیزات قدیمی کار می‌کنند. کارکنان پست که اغلب با قرارداد‌های موقت و حقوق پایین مشغول کارند، انگیزه کافی برای ارائه خدمات باکیفیت ندارند. این موضوع در کنار کمبود سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مثل هوش مصنوعی یا اینترنت اشیا، شکاف بین شعار و عمل را عمیق‌تر می‌کند.
سومین و شاید مهم‌ترین مسئله، اعتماد عمومی است. اعتماد دیجیتال که پست مدعی تقویت آن است، در گرو عملکرد شفاف و قابل اتکاست. اما شکایت‌های مکرر از گم شدن مرسولات و آسیب به بسته‌ها نشان می‌دهد پست هنوز راه درازی برای جلب اعتماد کامل دارد. در حالی که گزارش OECD در سال ۲۰۲۳ بر اهمیت داده‌محوری در پست‌های مدرن تأکید می‌کند، نبود شفافیت در نحوه استفاده از داده‌های مشتریان در ایران، نگرانی‌هایی درباره حریم خصوصی ایجاد کرده است.
شرکت ملی پست برای تبدیل شدن به ستون اقتصاد دیجیتال، نیاز به تحولات عمیق دارد. اول، باید انحصار بشکند و فضا برای رقابت با شرکت‌های خصوصی باز شود. این رقابت می‌تواند انگیزه‌ای برای بهبود خدمات و کاهش هزینه‌ها باشد. دوم، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، از هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی مسیر‌ها تا لجستیک سبز برای کاهش اثرات زیست‌محیطی ضروری است. سوم، توجه به نیروی انسانی، از بهبود شرایط کاری کارکنان تا آموزش آنها، می‌تواند کیفیت خدمات را بالا ببرد.
در نهایت، شرکت ملی پست ظرفیت عظیمی برای تبدیل شدن به محور اقتصاد دیجیتال دارد، اما این ظرفیت بدون بازسازی ساختاری، سرمایه‌گذاری و شفافیت، در حد شعار باقی خواهد ماند. روز جهانی پست، فرصتی برای بازنگری در این نهاد کهنه‌کار است که می‌تواند از یک خدمت سنتی به موتور محرکه‌ای برای نوآوری و اعتماد در ایران نوین تبدیل شود.
